Ngẫm cùng vùng trời sáng tạo lâm viên

Chính thức gia nhập Mạng lưới các Thành phố Sáng tạo UNESCO trên lĩnh vực Âm nhạc từ cuối tháng 10/2023, nhưng điều đó không hoàn toàn đồng nghĩa với việc Đà Lạt đang sở hữu hoặc đang mặc định các giá trị sáng tạo theo ý nghĩa hoàn bị nhất... mà đó chính là quá trình nỗ lực xây dựng liên tục, nhằm thực thi một môi trường kích cầu sáng tạo nghệ thuật thực thụ theo đúng các cam kết trong hồ sơ trình duyệt với quốc tế.

Diễn tấu cồng chiêng

• ĐI TỪ VÙNG TRỜI KÍ ỨC

Ưu đãi từ thiên nhiên - khí hậu - môi trường sống an lành, pha hòa nét lãng mạn rất riêng trong tính cách con người tại chỗ đã khiến Đà Lạt trở thành điểm đến lý tưởng, không chỉ để du lịch - nghỉ dưỡng mà đó còn là nơi để học hành, trau dồi tri thức, tìm tòi nguồn cảm hứng sáng tạo. Vào thập niên 50 - 60, vị thế này đã biến Đà Lạt là tâm điểm của nhiều mô hình quan trọng như: Đào tạo học tập, huấn luyện quân sự, đào tạo thần học và tôn giáo...

Nhiều loại hình sinh hoạt văn nghệ và học thuật có liên quan tới âm nhạc - kịch nghệ, các studio làm đẹp, nhiếp ảnh nghệ thuật, khoa giảng dạy âm nhạc Tây phương... chưa kể cộng đồng ca đoàn hùng hậu ở nhiều giáo xứ đã tôn thêm môi trường và tạo cảm hứng cho đông đảo giới văn nghệ - trí thức. Giới hoạt động khoa học - nghệ thuật - giáo dục ai nấy cũng ít nhất một đôi lần tìm đến nơi này bằng nhiều cách thức hay mục đích khác nhau để trải nghiệm. 

Trên địa hạt âm nhạc, bên cạnh âm nhạc nhà thờ (các ca đoàn, dàn hợp xướng), âm nhạc thính phòng (thông qua các phòng trà ca nhạc), ngay trong các bản làng dưới chân núi LangBiang cũng luôn dưỡng nuôi suối nguồn âm nhạc dân gian độc đáo của bà con Cill, Làc... Phim ảnh, mĩ thuật, văn thơ và nhất là âm nhạc lấy cảm hứng từ Đà Lạt nở rộ với hàng loạt tác phẩm thanh nhạc vẫn còn đi cùng năm tháng. Nổi bật là sáng tác của Hoàng Nguyên, Minh Kỳ, Phạm Duy, Phạm Trọng Cầu, Phạm Mạnh Cương, Trịnh Công Sơn... thập niên 60-70, góp phần tạo lập uy thế riêng của miền kí ức mang tên Đà Lạt. Đó là chưa kể nhiều tác phẩm thơ văn (Nguyễn Thông, Hàn Mặc Tử, Nhất Linh, Phạm Công Thiện, nhà ngôn ngữ học Nguyễn Bạt Tụy, Phạm Cao Hoàng...); Hội họa (Đinh Cường) và nhất là nhiếp ảnh (Nguyễn Văn Thông, Nguyễn Bá Mậu, Nguyễn Mạnh Đan...). Nhiều tài danh nghệ thuật ít nhiều gắn bó hoặc có liên quan tới Đà Lạt, từng sống, sáng tác hoặc ra đi từ vùng đất khơi nguồn sáng tạo này: Hùng Cường, Khánh Ly, Elvis Phương, Thanh Tuyền, Sơn Tuyền, Ngọc Minh, Duy Quang (gia đình Phạm Duy), Trịnh Nam Sơn... cùng lớp ca sĩ sau này như Nguyên Thảo, Xuân Phú, Đình Nguyên, Trí Luân, Bonnuer Trinh, Trọng Bắc, Quang Vinh và nhóm Lego band... Đặc biệt, từ thập niên 80 trở đi, “Làng ca hát” dưới chân núi LangBiang với vết dầu loang đầy cảm hứng của Krajăn Plin, Krajăn Dick, Mơbon Ka Thiếu, Cil K’Rao, Bonneur Trinh, Cil Pơi, Krajăn Út, Cil Glé, Panting Sally, PangTin Ben Ziên, Krajăn Drim, Krajăn Doan, Liêng Hót Uyên Ly sang thế hệ nối tiếp hiện nay như Dagout Brice Liêm, Krajăn Sik, Krajăn Diôn, Liêng Hót Kinh, Cil Dalin, Cil Jolin, Daguot Đoát, Pàngpề Duil, Krajăn K’Druynh... cùng hàng chục nhóm diễn tấu cồng chiêng hằng đêm phục vụ nhu cầu giao lưu thưởng thức của đông đảo du khách thập phương. Từ thập niên 90 trở đi, Đà Lạt cũng là nơi đưa loại hình âm nhạc dân tộc - không gian văn hóa cồng chiêng vào phục vụ du lịch sớm nhất. Dòng chảy của âm nhạc dân gian K’Ho, từ các điệu cồng chiêng, các điệu dân vũ, ĐêhKô, Đêh Lờn, Đêh Reng, Yan yau, hát ru, những sáng tác mới... theo đó cũng liên tục được cọ xát, mài giũa để tạo tác một linh hồn riêng, phong cách riêng cho gia tài âm nhạc chung của Đà Lạt.

Sau thập niên 80, Đà Lạt còn có Nhà sáng tác thuộc Bộ Văn hóa - nơi thường xuyên duy trì các trại sáng tác đa thể loại hàng năm. Riêng âm nhạc cũng có nhiều dạng thức: Thanh nhạc, hợp xướng, rondo, concerto, romance, tổ khúc, tác phẩm khí nhạc hoặc chuyển soạn cho nhạc cụ trình tấu... Từ cánh sóng của Radio Lâm Đồng, chuyên mục Văn nghệ Truyền hình Lâm Đồng, nhiều sáng tác mới ra lò từ các trại sáng tác đã liên tục được giới thiệu rồi lan tỏa khắp nơi. Đó là tác phẩm mới của: Trịnh Công Sơn, Phạm Trọng Cầu, Dương Thụ, Phú Quang, Đình Nghĩ, Quỳnh Hợp, Trọng Thủy, Sông Trà, Sóng Trà, Từ Huy... Về khí nhạc thì có: Trọng Đài, Phú Quang, Mạnh Đạt, Đỗ Hồng Quân, Phạm Tuyên, Phó Đức Phương, Hoàng Lân và còn rất nhiều nhạc sĩ khác đến từ khắp mọi miền đất nước. Cuối thập niên 90 trở đi, khi công nghệ phát thẳng (do tổ chức Sisa - Thụy Điển chuyển giao) các chương trình giao lưu ca sĩ - nhạc sĩ - nghệ sĩ - khách mời đa lĩnh vực và ngành nghề liên tục thu hút thính giả, trong đó âm nhạc là cầu nối - là chất liệu kết dính không thể thiếu vắng; vừa tạo cảm hứng tiếp cận, nâng cao tri thức thẩm mĩ cho công chúng một cách mềm mại hơn. Thực tế cho thấy, chính âm nhạc qua radio nói riêng, trên sóng truyền hình nói chung đã trở thành nhu cầu không thể thiếu vắng của công chúng trong và ngoài tỉnh, nhất là giới công chức, hưu trí, sinh viên, học sinh, quân nhân, công nhân, tiểu thương, tài xế... đang sinh sống học tập tại Lâm Đồng. Đáng tiếc là thời gian gần đây, ảnh hưởng của bản quyền âm nhạc buộc kênh sóng này đã phải tạm gián đoạn vì nguồn kinh phí của Đài có hạn. 

• ĐẾN GIAI ĐOẠN THÀNH PHỐ SÁNG TẠO ÂM NHẠC

Niềm vui, sự hãnh diện chung cho Đà Lạt khi thành phố chính thức được gia nhập Mạng lưới các Thành phố Sáng tạo của UNESCO. Cơ hội lớn để Đà Lạt trở thành điểm đến quốc tế, một động lực quan trọng góp phần thúc đẩy kinh tế - xã hội trong đó có du lịch - dịch vụ nâng lên một tầm cao mới. Kinh nghiệm từ nhiều Thành phố Di sản, Thành phố Sáng tạo khác trên thế giới cho thấy, lượng khách sẽ có sự tăng trưởng nhanh và thường xuyên hơn, kết hợp với đó là chất lượng sống, nhu cầu phát triển tinh thần của cộng đồng dân cư cũng được nâng lên rõ rệt. Song để đáp ứng được yêu cầu của một Thành phố Sáng tạo, Đà Lạt cần sớm quy hoạch tổng thể và đồng bộ hơn về hệ thống cơ sở vật chất; về hệ thống truyền thông đa phương tiện và đáp ứng yêu cầu kết nối của giai đoạn công nghệ 4.0-5.0; về hệ thống tổ chức giáo dục - đào tạo âm nhạc... Đó là chưa kể đến việc hoạch định và tạo tác môi trường sinh hoạt, quảng bá, truyền thông và sáng tạo âm nhạc nói chung... để thiết lập nên một hệ sinh thái âm nhạc đúng nghĩa. Đến một thành phố sáng tạo âm nhạc, nghĩa là giác quan nghe - nhìn - cảm thụ và ứng tác của bạn được đáp ứng và thỏa mãn ở mức cơ bản nhất. Từ sinh hoạt âm nhạc gia đình, trường học, đường phố ra đến các môi trường biểu diễn chuyên nghiệp hơn (đoàn nghệ thuật, sân khấu trình diễn, các đại nhạc hội âm nhạc, lễ hội âm nhạc... hội tụ dòng dân gian, bác học cho đến các dòng nhạc thịnh hành, đương đại khác). Cần có mặt bằng đủ rộng cho các sự kiện đông người, các sân khấu hiện đại hoành tráng, đội ngũ chuyên nghiệp đủ tầm cho các sự kiện quy mô quốc tế... Nói tóm lại, công nghệ sản xuất - biểu diễn phục vụ cho một đời sống âm nhạc lớn, đa dạng và xứng tầm không phải là câu chuyện hay giấc mơ của một sớm một chiều. Đó là cả một sự nghiệp dài lâu cần phải có sự chung tay đầu tư của các tổ chức quốc tế, nhưng trước hết vẫn là năng lực vận động, liên kết tự thân của chính địa phương một khi đã chấp nhận vào sân chơi lớn đầy thử thách nhưng hấp dẫn này vậy. Âm nhạc không đứng riêng biệt mà nó phải gắn bó hữu cơ với nhiều loại hình văn hóa - nghệ thật khác, trong đó có du lịch và dịch vụ.

Đà Lạt hiện có một trường âm nhạc tư nhân Bách do Nhạc trưởng Nguyễn Bách và vợ là pianist Đoàn Lê Thanh Tú thành lập, từng tổ chức 2 show âm nhạc thính phòng quy mô Tiếng Dương Cầm hát phục vụ miễn phí công chúng Đà Lạt; 2 dự án nghệ thuật tư nhân có liên quan tới mảng Nghệ thuật và Âm nhạc (Phố Bên Đồi - hình thành hơn 5 năm, tiên phong trong cổ súy nghệ thuật đa hình thái gắn với giáo dục; Stop and Go Art Space - với dự án Cung đường Nghệ thuật; 1 công ty tổ chức sự kiện là Hồ Thiên Hà Event; 1 sân khấu hiện đại đầu tư trước dịch COVID-19 là Opéra House; 1 nhà hát 700 chỗ là Thông Đà Lạt; các tụ điểm ca nhạc: Lục Huyền Cầm, Diễm Xưa, Cung đàn xưa, Tiếng Thu, Mây Lang Thang, Lulu Lola... nhưng chưa có sự hậu thuẫn mạnh mẽ, thường xuyên của Nhà nước. Ngay cả dự kiến tổ chức Liên hoan cồng chiêng Đông Nam Á nếu đi vào bắt tay thực hiện cũng có nhiều điều đáng phải quan tâm. Du lịch gắn với Sáng tạo, trong đó có âm nhạc, liệu có trở thành tâm điểm của các nhà đầu tư du lịch hay không? Công tâm mà nói, so với nhiều thành phố lớn (TP Hồ Chí Minh, Hà Nội...), số lượng các mô hình phòng trà ca nhạc, studio thu dựng, sân khấu ca nhạc trong nhà và ngoài trời, các nhóm nhạc trẻ, nhạc đường phố, đơn vị tổ chức sự kiện... của Đà Lạt vẫn còn hạn hữu và chưa đủ quy chuẩn để đáp ứng nhu cầu của một Thành phố Sáng tạo Âm nhạc đúng nghĩa.

Chính vì vậy, thường xuyên truyền thông và đào tạo để nâng cao nhận thức toàn dân về bản chất sáng tạo âm nhạc gắn với sáng tạo nghệ thuật nói chung là điều phải ưu tiên thực hiện. Hiện tại, trong dư luận đang tồn tại những cách hiểu mơ hồ, chưa thật thấu đáo về “Thành phố Sáng tạo Âm nhạc của UNESCO”. Thành phố cần thành lập một Ban Chỉ đạo điều phối chung, kể cả Ban Cố vấn cho lĩnh vực đặc biệt này, theo hướng vừa đáp ứng yêu cầu đối nội lẫn đối ngoại. Lĩnh vực âm nhạc cũng luôn cần tới những chuyên gia hoạch định, chuyên gia có trình độ chuyên môn cao cùng đội ngũ thừa hành và kết nối tâm huyết liên đới khác. Nói một cách khác, đó không phải là một danh hiệu để theo đuổi kiểu phong trào mà là một sự nghiệp lâu dài và đầy thử thách, đòi hỏi một nỗ lực cao, sự chung tay của nhiều tổ chức, đơn vị, cá nhân cũng như cộng đồng xã hội.