
Cây Kơ-nia "bóng ngả che ngực em, bóng tròn che lưng mẹ", biểu trưng nghĩa tình thân thương và sức sống mãnh liệt của người Tây Nguyên. Tôi đi trong hình dung ấy khi trở lại huyện Ðam Rông, nhớ thương, thân thuộc và tự hào…
![]() |
Cây Kơ-nia, biểu tượng của sức mạnh và thân thiết của người Tây Nguyên. Ảnh: M.Đ |
Chùm rễ ngoàm chặt đất nơi các triền núi Tây Nguyên, cây Kơ-nia lừng lững trước khí hậu và thời tiết khắc nghiệt của đại ngàn. Và Kơ-nia Tây Nguyên mãi mãi đi theo năm tháng, rất đỗi thân thương khi trở thành nhân vật thẩm mĩ của nhà thơ Nguyễn Ngọc Anh từ 60 năm trước và nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu phổ nhạc sau đó. Với tôi, hình ảnh Kơ-nia càng thấm sâu đến lạ. Trong hơn 20 năm qua, cây Kơ-nia ở sân Trường Tiểu học Đạ Nhing, xã Đạ Tông, huyện Đam Rông luôn ám ảnh tôi. Đầu năm 2018 quay lại, nó vẫn sừng sững, cành lá sum suê hơn, dù có những lúc tưởng phải đổ sập vì tác động của môi trường. Một cơ duyên khác, để tôi lần đầu tiên tận tay sờ lên những hạt Kơ-nia. Đó là thời gian khoảng gần 20 năm trước, khi gặp được nghệ nhân đúc bạc người dân tộc Churu ở xã Tu Tra, huyện Đơn Dương, anh Ja Tuất. Cũng từ bài viết của tôi, lần đầu tiên hình ảnh “người đúc bạc sót lại giữa buôn làng” Ja Tuất chính thức xuất hiện trên mặt báo. Tiếng tăm của anh sau đận ấy nổi như cồn vì có hàng chục nhà báo viết, sản phẩm nhẫn bạc (Srí) của anh cũng không bó hẹp trong cộng đồng dân cư của vùng mà “thông quan” đến khắp nơi. Người dân buôn làng bảo, Ja Tuất là người duy nhất được Yàng (vị Thần quyền uy nhất trong folklore dân tộc Tây Nguyên) chọn nối nghiệp để giữ nét văn hóa đặc sắc và diệu kỳ của đồng bào không bị thất truyền. Sản phẩm được làm thủ công hoàn toàn, kết tinh từ nguyên liệu “bạc thịt”, hun đúc bởi than củi Kasiu, phân trâu đực lực lưỡng, bùn đất góc thung lấy lúc mặt trời mọc, sáp ong, lá dứa, nước bồ kết… Tôi mua một chiếc nhẫn do anh chế tác. Ja Tuất chọn cho tôi chiếc nhẫn trống, gọi là Srí Kră, lớn hơn chiếc nhẫn cưới của dân tộc Kinh một tý, mặt có núm tròn và chia thành 6 cạnh ôm lấy hạt Kơ-nia màu đỏ, bên trái khắc chữ “TuTra” ghi dấu nơi xuất xứ. Không là những chiếc nhẫn trang sức bằng vàng to bản được đính viên đá quý lấp lánh kềnh càng mà rất nhiều đấng nam nhi đeo, chiếc nhẫn nhỏ bằng bạc với đồng bào Churu là trang sức nhưng quan trọng hơn là vật thiêng trong lễ cưới. Nó là sức mạnh huyền bí, vun đắp tình yêu, ma lực ràng buộc để không ai dám bước qua lời nguyền thủy chung. Với tôi, nó theo mình giữa dòng đời, từ giữa phố thị, lên rừng sâu Tây Nguyên hay vượt biển rộng Trường Sa… Srí Kră đã trợ lực cho tôi theo quan niệm tín ngưỡng dân gian, và là kỷ vật tri âm tri kỷ, chất chứa những giá trị tinh thần của đại ngàn…
![]() |
Làng mới dân tộc H’Mông định cư định canh. Ảnh: M.Đ |
Chúng tôi qua con suối mùa khô bằng chiếc cầu kiên cố sang vùng Đạ Nhinh. Óng ánh lung linh hạt nắng nhảy múa. Trẻ con tồng ngồng thỏa thích vung tóe nước bên những tảng đá trùng trục phơi nắng. Lũ bò vàng thảnh thơi gặm cỏ... Tôi gặp lại cô giáo Dương Mai Oanh, Hiệu phó phụ trách Trường Tiểu học Đạ Nhinh. Người con địa linh nhân kiệt huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh này càng rắn rỏi, giữ nguyên cốt cách chân chất và mạnh mẽ đất sông La. Bước lên tam cấp ngôi trường hai tầng, ký ức lam lũ xưa cũ hiện về với tôi. Hồi đó, trường chỉ là phòng học vách ván, nền đất, tiểu học và mầm non phải thay nhau học chung. Bụi đỏ sau cơn gió mạnh thổi thốc trộn hòa “hoa nắng” giữa phòng. Một lần khác, ngày áp Tết Nguyên đán, cùng Giám đốc Sở Giáo dục Đào tạo tỉnh Lâm Đồng Nguyễn Xuân Ngọc và Chủ tịch Công đoàn ngành Giáo dục tỉnh Nguyễn Thị Minh vào chúc tết nhà trường. Oanh cho biết: Toàn thể nhà trường thống nhất quyết định không sử dụng tiền tiết kiệm chi tiêu trong năm thưởng tết cho cán bộ, giáo viên mà dành lại để mua sắm đồ dùng dạy và học. Hôm nay vào, Oanh khoe: “Mấy năm nay có tết rồi nhà báo ạ. Trường được quan tâm rất nhiều của các cấp, các ngành nên đã cơ bản đầy đủ, các cô cũng có mấy trăm tiền tiêu tết”. Tranh thủ dạo mấy vòng trường, quả thật tươm tất quá. Hai khối nhà hai tầng, phòng học nào cũng có quạt và máy chiếu… Anh Phạm Văn An - Phó Giám đốc Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng tỉnh lần đầu đến không tưởng tượng được đây là trường vùng sâu, vùng xa, ngạc nhiên mãi về sự khang trang, sạch đẹp và hết mực ngăn nắp của nhà trường. Không ngạc nhiên sao được, nhà trường có 267 học sinh, 100% đều dân tộc thiểu số gốc Tây Nguyên nhưng huy động ra lớp trong độ tuổi đạt 98% và năm nào cũng đạt chuẩn phổ cập. Vị thế của trường như chính cây Kơ-nia đang tỏa bóng mát sum suê giữa sân. Với quan niệm tín ngưỡng của đồng bào Tây Nguyên, nơi nào có cây Kơ-nia tỏa bóng là nơi đó có thần linh, không chỉ che bóng mát, nghỉ ngơi mà còn là nơi tâm tình của con người.