KỶ NIỆM 100 NĂM NGÀY BÁO CHÍ CÁCH MẠNG VIỆT NAM (21/6/1925 - 21/6/2025):

Nhà báo với hành trang nghề báo

Trong hành trình lịch sử đấu tranh của cách mạng Việt Nam, báo chí có một vai trò rất quan trọng. Ngày 21/6/1925, Báo Thanh niên do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập ra số đầu tiên đến nay đã tròn một thế kỷ. Một thế kỷ báo chí luôn đồng hành với đất nước và dân tộc xứng đáng là lực lượng nòng cốt tiên phong trên mặt trận tư tưởng - văn hóa có những cống hiến xuất sắc trong sự nghiệp đấu tranh của dân tộc, xây dựng, bảo vệ, phát triển đất nước.

Phóng viên đưa tin về sự kiện văn hóa tại huyện Lạc Dương. Ảnh: V.Trang

Khi nghĩ về hình ảnh nhà báo, tôi liên tưởng đến người thầy thuốc: cả hai cùng “chữa bệnh cứu người”. Nếu như thầy thuốc chữa những “ung nhọt cơ thể” để giải phẫu cắt đi những khối u “ác tính” thì nhà báo lại chữa những “ung nhọt” của cái ác trong đời sống xã hội để cắt đi những khối u, những độc tố với những căn bệnh mà khó có máy móc tinh vi nào phát hiện được ngoài nghiệp vụ chuyên môn, bản lĩnh và cái tâm trong sáng của nhà báo. 

Ra đời và phát triển trong khói lửa của các cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, trưởng thành cùng bao thăm trầm của đất nước, báo chí cách mạng Việt Nam luôn đi đầu như lời khẳng định của Bác Hồ kính yêu: “Cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng, cây bút, trang giấy là vũ khí sắc bén của họ”. Và quả thật, suốt dọc hành trình một thế kỷ, báo chí cách mạng Việt Nam thực sự là một binh chủng “đặc biệt”. Đặc biệt bởi hành trang của họ là cây bút, máy ảnh, máy quay phim và bao thiết bị hiện đại khác. Đặc biệt bởi chiếc áo đặc chủng của họ với nhiều túi, hợp với công việc tác nghiệp mà tôi đã có lần ví đó như một chiếc áo phao cứu hộ giữa sóng gió đời thường nhiều cạm bẫy. 

Nhiều tác phẩm báo chí xuất sắc đã trở thành tiếng gọi non sông thúc giục đồng bào đứng lên cứu nước. Đối mặt với muôn vàn gian khổ, nguy hiểm, cái chết cận kề, những người làm báo đã ra trận với tư thế người chiến sĩ vừa cầm bút vừa cầm súng chiến đấu. Có những tấm gương đã anh dũng hy sinh. Có nhiều thước phim được quay tại trận mà trong đó không có hình ảnh người quay phim đã ngã xuống và trong bối cảnh khói lửa ấy, ta vẫn hình dung ra những người làm sống lại cuộc chiến với những thước phim tư liệu vô giá. Khi vào thăm Bảo tàng Hội Nhà báo Việt Nam, tôi bồi hồi xúc động đến bên các hiện vật, bút tích mà các nhà báo để lại. Đó là những chiếc ba lô, trăng võng, bi đông nước lỗ chỗ vết đạn. Đó là những trang bản thảo nhòe mực: Có thể người viết đang lên cơn sốt rét rừng; có trang viết còn thấm máu. Những chiếc máy ảnh quay phim cũ kỹ, những chiếc bút Trường Sơn đã khô dòng mực nhưng tôi vẫn còn ngỡ như nghe được tiếng máy quay phim chạy xè xè, nghe được tiếng “tách” khoảnh khắc lóe sáng của máy ảnh. Và dòng mực, dòng máu vẫn chảy đầy nhiệt huyết trong ruột bút kia viết vội những trang sổ tay ghi chép của người phóng viên chiến trường đã dựng dậy không khí, tinh thần và sự thật lịch sử của một thời và mãi mãi. 

Nhà báo là một danh xưng đáng trân trọng, thiêng liêng và quý giá. Nói đến báo chí là nói đến chức năng làm rõ sự thật, sứ mệnh bảo vệ lẽ phải và công lý. Đằng sau mỗi tác phẩm báo chí là số phận một con người, số phận một gia đình, một cộng đồng tác động đến cả xã hội. Vì thế, tính nhân văn cao cả luôn được đặt lên hàng đầu, đó cũng chính là đạo đức nghề nghiệp. Tính nhân văn và tính chiến đấu luôn đi song hành với nhau. Báo chí cũng là một bộ phận khăng khít của văn hóa, truyền tải những giá trị văn hóa tốt đẹp cho xã hội, văn hóa là môi sinh của báo chí. Một nhà văn nhiều năm giảng dạy ở Học viện Báo chí và Tuyên truyền đã có lần nói với tôi: Có thể ví năng lực báo chí là một phẩm chất lao động nghề nghiệp của những người làm báo được thể hiện ra bằng những khía cạnh như: Phải đặc biệt mẫn cảm, nhanh nhạy kịp thời và phát hiện đúng những hiện tượng mới, những vấn đề mới muôn mặt của đời sống xã hội. Tiếp đó, phải có khả năng biểu đạt chúng thành tác phẩm báo chí nhằm cung cấp thông tin cho bạn đọc rộng rãi. Người làm báo giỏi là người nhìn đâu cũng thấy vấn đề. Cũng trước một hiện tượng, một mảng hiện thực đời sống, anh nhìn ra những điều mà người khác không có khả năng nhìn ra hoặc đào sâu vào những góc cạnh, những tầng vỉa mà trước đó chưa ai chạm tới. Ông còn nói thêm: Nghề viết nói chung và nghề báo nói riêng thì viết cái gì (nội dung) đã quan trọng nhưng viết như thế nào (hình thức) cũng quan trọng không kém. Ông nhấn mạnh đến năng lực văn, năng lực ngôn từ trong tác phẩm báo chí. Đó cũng là “chất thơ” khá đặc biệt để tạo ra sự hấp dẫn, lôi cuốn của tác phẩm báo chí. Các nhà báo đã đi qua chiến trường ác liệt, bây giờ trong thời bình lại đối diện với cuộc sống thương trường, cuộc sống đời thường có khi hy sinh cả tính mệnh của mình như trong bài thơ “Nghề báo” của nhà báo Trịnh Thanh Hằng viết tặng một đồng nghiệp hy sinh khi đang tác nghiệp bị nước lũ cuốn đi: “Giữa bão dông hay bên dòng nước xiết/ Phóng sự này con chân thực ghi nhanh/ Có ngờ đâu trận lũ quét tan tành/ Đã mãi mãi cuốn con vào dòng chảy”. 

Trong những ngày này, chúng ta lại càng nhớ và vô cùng biết ơn Chủ tịch Hồ Chí Minh - người đã sáng lập, chỉ đạo và phát triển nền báo chí cách mạng Việt Nam và đã viết hàng ngàn bài báo với hàng trăm bút danh. Một thế kỷ qua, báo chí cách mạng Việt Nam có một đội ngũ các lãnh tụ của Đảng cũng đồng thời là các nhà báo xuất sắc như: Trần Phú, Hà Huy Tập, Nguyễn Văn Cừ, Phan Đăng Lưu... và sau này: Lê Duẩn, Trường Chinh, Phạm Văn Đồng, Võ Nguyên Giáp...; gần đây là cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng là một nhà báo xuất sắc và đặc biệt là Tổng Bí thư Tô Lâm với nhiều bài viết sâu sắc chỉ đạo trực tiếp thường xuyên các vấn đề quan trọng của đất nước để đưa nước ta bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Sinh thời, Bác Hồ kính yêu không chỉ là một nhà báo vĩ đại mà những quan điểm của Bác về báo chí còn giữ nguyên giá trị đến ngày nay. Trước hết, đó là sự kiện Báo Thanh niên ra đời 5 năm trước khi thành lập Đảng cho thấy lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã sớm coi báo chí là một vũ khí đặc biệt, đặc hiệu có tính mở đường. Báo chí xuất hiện và phát triển do yêu cầu thông tin chính trị, kinh tế và giao lưu văn hóa tư tưởng của xã hội. Bác luôn chú ý đến đối tượng phục vụ, khi căn dặn những người làm báo: “Muốn cho người xem hiểu được, nhớ được, làm được thì phải viết cho đúng trình độ của người xem, viết rõ ràng, gọn gàng chớ dùng chữ nhiều”. Bác nhấn mạnh: “Báo chí là công cụ tuyên truyền cổ động, tổ chức”. Người còn nói cụ thể hơn: “Nhiệm vụ của người làm báo là quan trọng và vẻ vang, muốn hoàn thành tốt nhiệm vụ ấy thì phải cố gắng học tập chính trị, nâng cao tư tưởng, đứng vững trên lập trường giai cấp vô sản, phải nâng cao trình độ văn hóa, phải đi sâu vào nghiệp vụ của mình”. Hoặc Người đã tóm tắt nhiệm vụ của các nhà báo bằng bốn chữ ngắn gọn, súc tích mà hàm chứa nhiều ý nghĩa đó là: Phò chính, trừ tà. Trong bức thư gửi tri thức Nam Bộ, trong đó có các nhà báo (25/5/1947), Bác viết: “Ngòi bút của các bạn là những vũ khí sắc bén trong sự nghiệp phò chính, trừ tà mà anh em văn hóa và trí thức phải làm cũng như là những chiến sĩ anh dũng trong cuộc sống chiến đấu để giành lại thống nhất, độc lập Tổ quốc”. Ở đây, qua lời dặn của Bác, ta thấy “phò chính” tức là bảo vệ chính nghĩa, nói lên sự thật, lẽ phải; “trừ tà” là lên án cái xấu, chống lại sự phi nghĩa. “Tà” ấy có thể là “ngoại tà” nhưng cũng có thể là “nội tà” trong chính lương tâm nhà báo. 

Hiện nay, báo chí Việt Nam đang đẩy mạnh chuyển đổi số, hoạt động của các cơ quan báo chí đang chuyển sang mô hình cơ quan báo chí đa phương tiện, đa nền tảng thực hiện nhiều loại hình báo chí, cung cấp nhiều dịch vụ truyền thông đáp ứng nhu cầu thông tin ngày càng cao và đa dạng của công chúng. Một tác phẩm báo chí xuất sắc không những về nội dung, lại được truyền tải trên nền tảng công nghiệp tiên tiến thì trái tim và khối óc của người làm báo vẫn là quyết định quan trọng. Nhà báo - nhà thơ Nguyễn Sỹ Đại đã viết rất hay khi kết bài thơ “Nhà báo” với sự khiêm nhường, sẻ chia và tâm tình với các đồng nghiệp: “Ngày xưa cây súng, lòng thanh thản/ Cây bút bây giờ mới nặng thay!/ Tài mọn, thôi làm viên đá lát/ Làm ngọn đèn chong khát ánh ngày”. Vâng, ngọn đèn chong trong lương tâm, tình cảm, trí tuệ và bản lĩnh của người làm báo vẫn luôn tỏa rạng sáng mãi...