Trong sinh hoạt và trong các loại văn bản ta tiếp cận hằng ngày, nhận thấy từ Hán Việt chiếm một số lượng rất lớn. Tuy nhiên, nếu chúng ta không thận trọng hay thiếu nghiêm túc trong giao tiếp vẫn có thể mắc những lỗi đáng tiếc!
Trong sinh hoạt và trong các loại văn bản ta tiếp cận hằng ngày, nhận thấy từ Hán Việt chiếm một số lượng rất lớn. Tuy nhiên, nếu chúng ta không thận trọng hay thiếu nghiêm túc trong giao tiếp vẫn có thể mắc những lỗi đáng tiếc!
* Xin đơn cử ở một chương trình Ai là triệu phú do VTV3 phát sóng vào tuần thứ 2 tháng 5.2013, trong đó “sân chơi” có đưa ra một câu hỏi: Từ “câu” trong “Bóng câu qua cửa sổ” chỉ loài vật nào? Đáp án lựa chọn: bồ câu, ngựa, chim cắt, lừa. Người chơi trong một phút lưỡng lự bèn chọn sự giúp đỡ là hỏi khán giả trong trường quay. Kết quả 61% chọn A (chắc có lẽ số đông chọn bồ câu là vì có từ câu!)... Nhưng người chơi không chọn theo số đông và xin trợ giúp 50/50. Lập tức tín hiệu bỏ đi 2 phương án và chỉ còn ngựa với lừa. Tuy nhiên, người chơi vẫn còn phân vân nên xin trợ giúp tiếp tư vấn tại chỗ. KG.1, chọn ngựa. Người chơi hỏi: Vì sao bạn chọn ngựa? Trả lời: linh cảm của mình là 80% vì ngựa chạy nhanh hơn lừa. KG. 2, cũng chọn ngựa vì cho rằng Bóng câu qua cửa sổ giống như nói khoảnh khắc thời gian qua rất là nhanh. KG.3, một vị cao tuổi hơn cũng chọn ngựa vì cũng đồng ý với bạn trước vì ngựa chạy nhanh hơn lừa... Cuối cùng người chơi chọn ngựa. Kết quả, người chơi được điểm và người dẫn chương trình giải thích thêm: Câu là từ cổ chỉ ngựa và nêu một câu thơ trong Truyện Kiều: Vó câu khấp khểnh bánh xe gập ghềnh... Tuy nhiên, vấn đề cần làm rõ ở đây là Câu không phải là từ cổ mà là một từ Hán Việt. Câu trong các Từ điển Hán Việt của Thiều Chửu, Đào Duy Anh, Nguyễn Tôn Nhan... đều dẫn giải: Ngựa 2 tuổi gọi là câu. Phàm ngựa còn non còn khoẻ đều gọi là câu cả. Ta còn nghe Câu khích là ngựa non chạy qua khe cửa, ví như thời gian qua rất mau.
* Báo Thanh Niên ra ngày thứ Năm 16.5.2013 rút tít: Yamaha VN triệu hồi 83.000 xe nozza vì nguy cơ cháy nổ. Sao lại dùng từ triệu hồi mà không dùng từ thu hồi. Từ điển Tiếng Việt của nhóm Hoàng Phê giải thích: Triệu hồi: ra lệnh gọi về (thường nói về đại diện ngoại giao). Ví dụ: Triệu hồi đại sứ. Còn giải nghĩa theo lối chiết tự: Triệu là vẫy gọi tới. Trong Sở từ: Dùng tay vẫy gọi tới là chiêu, dùng tiếng gọi tới là triệu (Dĩ thủ viết Chiêu, dĩ ngôn viết Triệu). Ta cũng có Triệu tập: gọi tới, mời tới tập trung; Triệu hồi: gọi về. Còn từ Thu nghĩa là thu về, thu vén. Ta sẽ thu vén để làm (Ngã kỳ thu chi). Vậy thu hồi nghĩa là thu về lại, lấy lại cái trước đó đã đưa ra, đã cấp phát... Tóm lại, cần sửa lại tít : Yamaha VN thu hồi 83.000 xe nozza vì nguy cơ cháy nổ.
* Nhân đọc Giăng lưới bắt chim của Nguyễn Huy Thiệp, GS. Hoàng Ngọc Hiến công nhận tập tiểu luận và phê bình của Nguyễn Huy Thiệp là cuốn sách kịp thời, có thể xem đây là sự kiện văn học quan trọng. Và ông còn cho rằng, đấy là việc làm sáng giá nhất của Hội Nhà văn Việt Nam từ đổi mới đến nay khi cho xuất bản tập sách này. Tuy nhiên, theo GS. Hoàng Ngọc Hiến, Nguyễn Huy Thiệp cũng nhầm lẫn một vài từ. “Trang 59 tập tiểu luận có câu: “Sau khi quan sát, nhà văn ngẫm nghĩ để xử lý những lời nói dối và những lời nói thật, xử lý những hành động bất nhẫn và những cử chỉ cao thượng...”. Trong câu văn này “bất nhẫn” có nghĩa xấu, hẳn là tác giả dùng từ ngữ này như đồng nghĩa với từ “tàn nhẫn”, “nhẫn tâm”. Tôi chưa bao giờ dùng từ này trong những bài viết của mình, nghe nó thì mường tượng như có nghĩa là “tàn nhẫn”. Đến khi đọc Mạnh Tử, với vỡ nhẽ hiểu ra rằng “bất nhẫn” là “không nỡ”, là một cử chỉ của lòng nhân” (Bới tìm những mớ “nhố nhăng” và “nhầm lẫn” - Hoàng Ngọc Hiến)...
Tóm lại, trong bán nguyệt san Kiến thức ngày nay số 141 năm 1994 đăng bài Chữ Tây và chữ Hán của GS. Cao Xuân Hạo, đã nhận xét: “Người Pháp sẽ không giỏi tiếng Pháp nếu không biết tiếng La-tinh, người Việt Nam cũng không thể giỏi tiếng Việt nếu không biết chữ Hán, thứ chữ đã từng được dùng để viết hơn 70% số từ của tiếng Việt, những từ mà ngày nay được dùng với một tần suất rất cao”. Thực vậy, để làm giàu tiếng Việt đều có sự đóng góp nhiều loại từ phái sinh. Tất nhiên trong thời kỳ hội nhập phải như thế. Tuy nhiên, từ Hán Việt vẫn phổ biến. Và trong cuộc sống thường ngày đôi lúc chúng ta đối diện với trang giấy và ngòi bút bật lên những con chữ một cách tự nhiên (như thể mạch ý đang chảy cần phải trút cho bằng hết). Chính vì thế sự “hồn nhiên” nhất định của con chữ ấy mà trên trang báo trang văn người viết mới “vô tình” mắc những lỗi đôi khi về ngẫm ngợi cảm thấy không hài lòng. Trên đây chỉ là vài ý kiến nhỏ người viết tự mày mò trong đời sống hoặc kiếm tìm trên các phương tiện thông tin đại chúng và ắt hẳn nhiều bạn cũng có những phát hiện tương tự như thế. Người viết rất mong bạn đọc góp thêm ý kiến để việc sử dụng tiếng Việt đạt hiệu quả hơn.
ĐÌNH QUÂN
