Gần Giỗ Tổ Hùng Vương, từ Đà Lạt bay Bắc, tôi theo đoàn công tác Hội Nhà báo và Đài PTTH tỉnh Hưng Yên lên giao lưu văn nghệ chủ đề "Hát với biên cương" với cán bộ, chiến sĩ Đồn biên phòng Pha Long và xã Tả Ngài Chồ (huyện Mường Khương, tỉnh Lào Cai).
Gần Giỗ Tổ Hùng Vương, từ Đà Lạt bay Bắc, tôi theo đoàn công tác Hội Nhà báo và Đài PTTH tỉnh Hưng Yên lên giao lưu văn nghệ chủ đề “Hát với biên cương” với cán bộ, chiến sĩ Đồn biên phòng Pha Long và xã Tả Ngài Chồ (huyện Mường Khương, tỉnh Lào Cai).
 |
| Thị trấn Mường Khương. Ảnh: T.Đạm |
Duyên nợ của tôi với Mường Khương khởi nguồn là do đầu năm 1985 - tôi, đứa con đồng bằng châu thổ sông Hồng bị mê hoặc bởi những trang văn mở ra bao điều kỳ bí, lãng mạn về Tây Bắc của Tô Hoài (Vợ chồng A Phủ), Ma Văn Kháng (Đồng bạc trắng hoa xòe), Nguyễn Huy Thiệp (Những ngọn gió Hua Tát)… nên đăng ký đi thực tập khoảng 2 tháng tại Báo Hoàng Liên Sơn. Dịp này, tôi được Chi đoàn Báo chí khóa 5 giao nhiệm vụ lên tặng trên 100 cuốn truyện, 300 bì thư và một cây đàn gui-ta cho Chi đoàn Đồn biên phòng Pha Long đứng chân trên biên giới nơi nhà báo Bùi Nguyên Khiết bám chốt viết bài, chụp ảnh và anh dũng hy sinh trong cuộc chiến chống bành trướng năm 1979… Đến Báo Hoàng Liên Sơn, tôi tìm gặp ngay các đồng nghiệp Trường Túy, Phạm Ngọc Triển, Phạm Mạc, Hữu Tê… và được các anh tâm sự: Bùi Nguyên Khiết sinh năm 1945, quê xã Xích Thổ, huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình. Trước khi trở thành phóng viên Báo Hoàng Liên Sơn, ông là giáo viên cấp 2 đã nhiều năm dạy học ở các huyện Bắc Hà, Sa Pa và thị xã Lào Cai. Ông từng học Lớp bồi dưỡng viết văn cho các nhà văn trẻ Việt Nam năm 1974. Bùi Nguyên Khiết viết nhiều tác phẩm văn học - báo chí tiêu biểu về mảnh đất và con người Lào Cai. Đó là các tập truyện ngắn: “Đi bên những vì sao”, “Dáng núi”, “Ngôi sao xanh màu lá mạ” (in chung với nhà văn Ma Văn Kháng), “Tiếng chim đổi mùa” (in cùng nhiều tác giả); các truyện ký, bút ký đăng các báo Văn nghệ, Văn nghệ Quân đội, Tiền Phong, Phụ nữ Việt Nam... Ngày 17/2/1979, tại một cao điểm ở vùng biên giới xã Tả Ngài Chồ, nhà báo cùng bộ đội địa phương và dân quân chiến đấu ngoan cường chống quân xâm lược, góp phần bảo vệ biên giới Tổ quốc. Sau khi hy sinh, nhà báo - liệt sỹ Bùi Nguyên Khiết được công nhận hội viên Hội Nhà văn Việt Nam.
Tôi nhớ dịp đó, các đồn biên phòng của tỉnh đều nằm trên địa bàn “trắng” dân giáp ranh biên giới, đường sá xuống cấp lắm “ổ trâu, ổ voi” bởi cuộc chiến, xe tải chở hàng thương nghiệp, lương thực lưu thông trên cung đường này rất hiếm hoi... Vậy mà khi ngồi xe do bộ đội biên phòng vẫy giúp quá giang, khi cuốc bộ tôi đã trải qua hơn 10 đồn, chốt biên phòng để đến với Pha Long. Ở từng đồn, tôi giành thời gian để tìm hiểu về cuộc sống, tâm tư tình cảm của các chiến sĩ và thật sự cảm động, chia sẻ với những khó khăn thiếu thốn về vật chất, tình cảm của những người lính mặc quân phục xanh màu lá cây rừng; đồng thời cảm phục tinh thần vượt khó khăn, gian khổ và quyết tâm bám trụ bảo vệ từng tấc đất biên cương.
Tôi đã đến Pha Long trong vòng tay ấm áp chân thành, cảm động của các chiến sĩ và đặc biệt là các đoàn viên Chi đoàn đồn biên phòng. Anh em bùi ngùi thương tiếc kể cho tôi nghe về hình ảnh cao đẹp của nhà báo - chiến sĩ Bùi Nguyên Khiết trong những ngày bám chốt Tả Ngài Chồ đánh quân xâm lược. Với tôi đó là một bản hùng ca sống mãi cùng thời gian, một hình tượng lý tưởng mà các thế hệ người cầm bút cần rèn luyện, noi gương. Gần đây, được biết ông đã được truy tặng Giải thưởng Văn học nghệ thuật Phan-xi-păng lần thứ nhất vào năm 2002 - Giải thưởng Văn học nghệ thuật lớn nhất của tỉnh Lào Cai xét tặng 5 năm một lần.
 |
| Bí thư xã Tả Ngài Chồ (bìa phải) và hai con trên sân trường học |
Xã Mường Khương nay đã thành thị trấn huyện. Núi rừng vẫn chập chùng hùng vĩ như xưa nhưng cảnh sắc đã khoác tấm áo phố thị, nhiều cửa hàng cửa hiệu trưng biển sặc sỡ. Điện, đường, trường, trạm… xưa chỉ thấy trên phim ảnh thì nay là hình ảnh không xa lạ trên biên cương. Tiếp chúng tôi tại trụ sở UBND xã Tả Ngài Chồ, Bí thư Đảng ủy xã Hoàng Trường Minh - với nét đẹp điển hình của người H’Mông như trán cao, mũi dọc dừa, mắt một mí mở rộng lấp lánh sự thông minh - nở nụ cười sáng khuôn mặt rạng rỡ, hồn nhiên và dí dỏm trả lời khi chúng tôi hỏi tuổi tác: “Mình sinh 1982 vì vậy ở thôn có đàn chó sủa suốt ngày. Tuổi Tuất mà”! Mọi người ùa cười vui trong không khí cởi mở, gần gũi. Bí thư cho biết: Các anh có hay địa danh Mường Khương nghĩa là gì không? Đồng bào xưa gọi Mưng Khang (đất có gang, có thép), đọc Mưng Khảng, sau Việt hóa thành Mường Khương. Còn Tả Ngài Chồ là vách đá lớn. Xã vùng cao, biên giới này có tổng diện tích đất tự nhiên 2.137 ha, 9 thôn. Có 562 hộ dân tộc H’Mông với 2.930 nhân khẩu. Với đặc thù xã vùng cao, trình độ nhân dân không đồng đều; cơ sở hạ tầng KT-XH đã được đầu tư xây dựng song còn thấp kém chưa tạo động lực lớn cho phát triển, đời sống và thu nhập của nhân dân còn thấp.
Xác định chuyển dịch cơ cấu cây trồng là nhiệm vụ trọng tâm và là giải pháp để thoát nghèo, làm giàu và nguồn lực bền vững để xây dựng nông thôn mới, Tả Ngài Chồ chú trọng vận động nhân dân trồng và thâm canh các cây lương thực như sử dụng giống ngô lai, lúa lai năng suất cao, phù hợp với điều kiện địa phương. Tổng sản lượng lương thực có hạt năm 2017 đạt 1.636 tấn, bình quân trên 500 kg/người. Tổ chức trồng quýt hàng hóa trong vùng quy hoạch xây dựng thương hiệu “Quýt Mường Khương”; chăn nuôi các giống vật nuôi bản địa có giá trị kinh tế cao (lợn đen, gà bản địa). Thời gian qua, xã thường xuyên vận động bà con nâng cao nhận thức bảo vệ rừng. Đến nay, tổng diện tích khoanh nuôi, bảo vệ được 1.084,1 ha; trồng rừng mới 10 ha bằng cây hồi. Độ che phủ rừng của xã giữ được tỷ lệ gần 58% nên cơ bản giữ được nguồn nước phục vụ sinh hoạt, sản xuất. Kinh tế dần ổn định và các lĩnh vực văn hóa - xã hội cũng được quan tâm. Năm nay, xã phấn đấu thêm trường cấp 1-2 đạt chuẩn, nâng lên 3/3 trường đạt chuẩn quốc gia…
Để từng bước phát triển sản xuất, nâng cao đời sống đồng bào, Phó Chủ tịch UBND xã Sùng Seo Sà bộc bạch: Xã đang kêu gọi các nhà đầu tư phát triển tiềm năng du lịch của địa phương. Địa bàn huyện Mường Khương cũng như Tả Ngài Chồ, Pha Long có nhiều di tích lịch sử, di sản văn hóa phi vật thể độc đáo. Nơi đây năm 1959 đã phát hiện ra trống đồng Pha Long (thuộc Hêgơ I) nổi tiếng có niên đại cách đây 4000 năm. Có quần thể hang động Cao Sơn chập chùng cao chót vót là chứng tích “phơi thây xác giặc” phong kiến phương Bắc với huyền thoại “khe diệt Hán”, là căn cứ hoạt động cách mạng chống Pháp. Vùng đất cũng lưu giữ các lễ hội dân gian như: Hội Cúng rừng cấm góp phần bảo vệ môi trường sinh thái; Lễ tết 23 tháng 6 của người Pa Dí với nhiều bản sắc độc đáo.
Đang mải câu chuyện thì chị Bùi Thị Mỵ, em gái liệt sĩ Bùi Nguyên Khiết từ Hà Nội lên và cháu Thanh Điệp (cháu nhạc sĩ Triệu Lam Châu) từ Chi nhánh Viettel Cao Bằng về để trong đêm giao lưu sẽ hát bài “Bùi Nguyên Khiết phố” (thơ: Lê Nhuệ Giang, nhạc: Triệu Lam Châu) bước vào phòng với nụ cười phấn chấn, thông báo đã hoàn tất công việc trọng đại… Hai cô cháu vừa lên đồi A5, xin nắm đất biên cương nơi nhà báo Bùi Nguyên Khiết hy sinh để mang về quê tưởng thờ…
Hơn ba thập niên trước lên Mường Khương - Pha Long, tuy trong gian khó bộn bề và còn đấy âm mưu chống phá, xâm lăng của thế lực thù địch nhưng vùng biên cương vẫn sặc sỡ muôn màu sắc chợ phiên; tiếng khèn lá, sáo Mèo dìu dặt những đêm trăng gọi bạn tình. Và đặc biệt ấn tượng là trong sương buốt giá tháng ba, hoa đào vẫn kiên trì bám vào vách đá bừng khoe sắc thắm khắp núi rừng. Tín hiệu lạc quan, giàu sức sống đó đã thể hiện bản tính yêu cuộc sống thanh bình và ý chí quyết liệt, quật cường để gìn giữ độc lập - tự do của đồng bào các dân tộc miền biên viễn. Điều tôi thầm nghĩ trước đây đã trở thành hiện thực sinh động trong gần 40 năm qua. Người Mường Khương, Tả Ngài Chồ - nơi máu đào nhà báo, nhà văn Bùi Nguyên Khiết cùng bao cán bộ, chiến sĩ và nhân dân từng thấm đỏ - đã luôn là phên dậu vững vàng, thành luỹ gang thép của Tổ quốc.
Ký: NGUYỄN THANH ĐẠM
